In negatief wordt ieder blauw: zwart én wit
Stichting Beautiful Distress
Zo kwam fotograaf Annaleen Louwes nader tot psychiatrische patiënten in Brooklyn
Fotograaf Annaleen Louwes probeerde tevergeefs nader te komen tot psychiatrische patiënten, tot ze zich realiseerde dat huidskleur het probleem was.
Door: Karolien Knols 13 april 2017 - Volkskrant
Annaleen Louwes had geen plan toen ze in 2015 voor drie maanden als artist in residence naar het Kings County Hospital Center in Brooklyn, New York, vertrok. Ze wist natuurlijk wel wat de bedoeling was: haar opdrachtgever, de stichting Beautiful Distress, is al jaren bezig door middel van kunst de stigmatisering van psychiatrische patiënten te doorbreken. In 2005 had Louwes (57) iets soortgelijks gedaan; tijdens een residency in de psychiatrische inrichting Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder maakte ze portretten van de bewoners. Kale, uitgebeende foto's, in de stijl waarmee ze ook als portretfotograaf bekend was geworden; geen enkele verwijzing naar de ziekte waaraan de bewoners leden of naar de omgeving.
Oordeel zelf maar, zeiden die foto's. Er werd een boek van het werk gemaakt, een tentoonstelling en ze won er een prijs mee. Ineens zat ze in het hokje Louwes en de psychiatrie.
De eerste week in Kings County Hospital Center was een cultuurclash. Denk bij Brooklyn niet alleen aan een hippe gegentrificeerde wijk met koffietentjes. East Flatbush, waar het ziekenhuis staat: bendes, drugsmoorden, armoede.
Louwes kreeg een kamer in een spookachtig, oud, gigantisch groot gebouw en elke dag bezocht ze de afdelingen waar ze zou gaan werken: zeven verdiepingen voor patiënten in verschillende gradaties van psychische ontregeling. Sommige waren intern, anderen kwamen voor een aantal weken dagbesteding. Mannen, vrouwen, grotendeels Afro-Amerikaans en latino's, met psychische problemen en verslavingen.
'Ik hoorde er niet. Wit, uit Europa, fotograaf. Het heeft weken geduurd voor ik de weg had gevonden in het gebouw, voor ik wist waar de gevoeligheden lagen. Ik heb meegedaan met acteerlessen, praatsessies, knutselochtenden, en ik had nog geen idee wat ik met die mensen kon gaan doen. Ik was op zoek naar iets gemeenschappelijks waarmee ik aan het werk kon. De mens in de mens. Kaal. Uitgekleed. Los van de gekte.'
“Eigenlijk ben ik steeds aan het kijken: waarom zitten zij hier en ik daar?”
In eerdere interviews heeft ze het vaak gezegd: dat ze nieuwsgierig is naar die dunne scheidslijn tussen normaal en niet normaal.
Ze laat een tekst lezen die straks in de zaal in museum Het Dolhuys komt te hangen. Die gaat over haar moeder, een Duitse die na de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam belandde. 'Daar zit wellicht de bron van wat ik doe. Mijn moeder was ongewenst in Nederland.' Het emotioneert haar, zegt ze. 'Ik zoek in de fotografie nooit naar de bevestiging. Altijd naar de ontkrachting. Dat heeft misschien te maken met mijn moeder. Ik heb altijd gevoeld dat ze als een buitenstaander is behandeld. En altijd geweten: aan alles zit een andere kant. Daarom probeer ik in mijn fotografie lagen af te pellen, tot er een naaktheid overblijft die de kijker dwingt er zelf iets van te vinden.'
Annaleen Louwes
Annaleen Louwes (1959) studeerde fotografie aan de Rietveld Academie in Amsterdam, waar ze zelf ook heeft lesgegeven. Ze doceert aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Louwes werkt niet alleen als autonoom beeldend kunstenaar, maar fotografeert ook voor kranten, tijdschriften, en theatergezelschappen. Haar werk wordt tentoongesteld in binnen- en buitenland. Haar nieuwste werk, Dusk, was onlangs te zien in galerie Cargo in de Amsterdamse Houthavens.
Dat verband tussen haar moeder en haar werk had ze nooit eerder gelegd. Maar in Brooklyn bevond ze zichzelf ineens, meer dan ooit, aan de andere kant van de lijn, omdat ze zo zichtbaar anders was. Op een avond in haar kamer realiseerde ze zich: huidskleur is hier mijn grootste vijand. Daardoor kom ik niet dichtbij. De paar foto's die ze inmiddels had gemaakt heeft ze toen in negatief gezet: zwart wordt wit. En huid wordt blauw. Alle huid. 'Toen ik dat liet zien, wilden de bewoners van het ziekenhuis allemaal zo'n foto van zichzelf. Fotograferen was een spel geworden, dus toen kon ik verder. De volgende stap was dat ik mensen heb gevraagd voor me op tafel te gaan liggen, in de houding waarin ze sliepen. Daar zit een onschuld in die ik mooi vind, en zij vonden het ook te gek. En langzamerhand boden ze zichzelf aan en mocht ik portretten van ze maken.'
De foto's hangen vanaf vandaag in museum Het Dolhuys in Haarlem. Drie wanden in één zaal: een met de fotonegatieven, een met portretten en een met grote fotovellen waarop de bewoners in hun slaaphouding staan.
Black and white and (some) kind of blue, or I only want to be happy, heet de serie. Louwes vindt haar anders dan het werk dat ze in Den Dolder maakte. 'Ik denk dat dit project meer dan ooit over mij gaat. Ik wil ergens uit. Daar verwijst de titel ook naar. Ik wil some kind of blue, maar niet 'de blues'. Ik blijf een zwak houden voor mensen die door het leven sjokken, maar dat hoeft niet meer speciaal met psychiatrie te maken te hebben.'
Black and white and (some) kind of blue or I only want to be happy, Museum Het Dolhuys, Haarlem, t/m 14/10.